Geride bıraktığımız birkaç yılda yapay zeka hemen hemen hayatımızın her bir noktasına entegre oldu. Ancak bu, sadece başlangıç.
Tüketici ve çalışanlar için hem günlük hem de profesyonel hayatlarında büyük faydaları beraberinde getiren bu entegrasyon, birtakım endişelere de yol açtı. Atılan her adımda daha da gelişen ve önümüzdeki yıllarda çok daha yaygın bir şekilde kullanılması beklenen yapay zekanın iş geleceğini ve çalışanları ne ölçüde etkileyeceği, günümüzün en merak edilen konularından biri olarak öne çıkıyor.
Yapay zekanın hızlı yükselişi, büyüme fırsatları sunan yepyeni bir teknoloji sektörü yarattığı gibi makine ve yazılımların tam anlamıyla bazı mesleklerin yerini alabileceği ihtimaline de yol açtı. Özellikle beyaz yakalı çalışanlar, yapay zeka nedeniyle tehdit altında hissediyor.
Peki, araştırmalar, yapay zekanın meslek grupları üzerindeki etkisine dair bizlere neler söylüyor; hangi mesleklerin yapay zekaya karşı dayanıklı olması bekleniyor? Gelin bir göz atalım.
Beyaz yakalı ve yüksek maaşlı işlerin “çarpışma noktası”
Kısaca üzerinden geçmek gerekirse yapay zeka, bir insanın bilişsel yeteneğini taklit etmek, yani insan gibi düşünmek prensibiyle çalışıyor. 2023 yılında yayımlanan bir araştırmaya ilişkin CNBC’ye konuşan Pew Araştırma Merkezi’nde kıdemli araştırmacı ve istihdam trendleri uzmanı Rakesh Kochhar, bu durumun bilgisayarların ve makinelerin görevleri kendi başlarına yerine getirmelerini mümkün kıldığını belirtiyor. Bu da yapay zekanın, bir zamanlar otomasyonun etkisiyle işlerini kaybeden mavi yakalı çalışanların yaşadıklarının bir benzerinin beyaz yakalı çalışanlar için de geçerli olabileceğine işaret ediyor.
Yapay zeka, beyaz yakalı ve yüksek maaşlı işlerin “çarpışma noktasında” bulunuyor. Konuya ilişkin olarak “Yapay zeka, son 100 yıldan fazla sürede ortaya çıkan önceki teknolojilerden farklı bir konumda,” ifadelerini kullanan Kochhar, “Fabrika zeminlerinden, beyaz yakalı ve yüksek maaşlı çalışanların bulunduğu ofis alanlarına kadar ulaşıyor.” diye sözlerine ekliyor.
Hangi işler yapay zekaya yüksek düzeyde maruz kalıyor?
Pew’in araştırmasına göre ABD’deki işgücünün %19’u, yapay zekaya yüksek düzeyde maruz kalan işlerde çalışıyor. Bu noktada “maruz kalma” ifadesinin olumlu ya da olumsuz bir anlam teşkil etmediğini; sadece işin yapay zeka ile olan etkileşimini ifade ettiğini de belirtmek gerekiyor.
Araştırmaya göre yapay zekaya yüksek düzeyde maruz kalan grup bütçe analistleri, veri girişi uzmanları, vergi hazırlayıcıları, teknik yazarlar ve web geliştiricileri gibi meslekleri içeriyor. Bu işlerin yüksek düzeyde analitik beceri gerektirmesi, yapay zekanın bu işlerin gerektirdiği en önemli işlevleri değiştirebileceği veya destekleyebileceği anlamına geliyor. Dahası raporda, yapay zekaya en çok maruz kalan çalışanların çoğunlukla kadın, beyaz veya Asyalı, daha yüksek gelirli ve üniversite mezunu olduğu belirtiliyor.
Indeed’den ekonomist Cory Stahle ise bu durumun bazı iş kayıplarına yol açabileceği gibi henüz bilinmeyen yeni mesleklerin de kapısını açabileceğine dikkat çekiyor.
Aynı raporda ABD’li çalışanların %23’ünün de yapay zekaya düşük düzeyde maruz kaldığı kaydediliyor. Bu grupta berber, bulaşıkçı, boru döşeyici, dadı ve diğer çok bakım çalışanları gibi meslek grupları bulunuyor. Öte yandan, rapora göre işlerin geri kalan %58’i de yapay zekaya değişen düzeyde maruz kalıyor.
Georgetown Üniversitesi profesörü ve eski Çalışma Bakanlığı baş ekonomisti Harry Holzer ise teknolojideki gelişmelerin işsizliğe neden olabileceği korkusunun, otomasyonun yükselişe geçtiği Sanayi Devrimi’nden bu yana varlığını sürdürdüğünü belirtiyor. 2022 yılında yayımlanan “Shifting Paradigms” isimli kitabında otomasyonun yok ettiği kadar yeni iş imkanları yarattığına da dikkat çeken Holzer, dijital otomasyon birçok üretim ve büro çalışanının işlerinden olmasına ya da daha düşük maaşlara çalışmasına neden olduğunu; bunun da işgücü piyasasına eşitsizliği artırdığını ifade ediyor.
“Bu süreçten genellikle daha fazla kâr elde eden ve daha az iş gücüne ihtiyaç duyan işverenler kazançlı çıkıyor,” diyen Hozer, yapay zekanın eski nesil otomasyonlara kıyasla çok daha fazla çalışanın işinden olmasına neden olacağını ve daha büyük bir eşitsizlik ile karşı karşıya olduğumuzu aktarıyor.
Yapay zeka, hangi işleri teğet geçecek?
Uluslararası Para Fonu’na göre (IMF) yapay zekanın zamanla tüm işlerin yaklaşık %40’ını etkilemesi bekleniyor. Goldman Sachs 2023 raporunda, ABD ve Avrupa’daki iş gücünün kökten değişeceğini ve 300 milyon işin kaybolacağını veya azalacağını öngörürken ResumeBuilder tarafından 2023’te gerçekleştirilen bir anket de işverenlerin %37’sinin personellerini yapay zeka ile değiştirmeye başladığını gösteriyor.
Hâl böyle olunca yapay zekadan en az etkilenecek işlerin hangileri olduğu sorusu giderek daha fazla merak uyandırıyor.
Adzuna tarafından Goldman Sachs ve OECD’nin sağladığı verilere dayanarak gerçekleştirilen bir araştırmaya göre yapay zekaya dayanıklı olan ve bununla birlikte en fazla kazancı sunan mesleklerin başında dermatologlar yer alıyor. Bunu sırasıyla cerrahlar, psikologlar, pediatristler ve diş hekimleri takip ediyor.
Araştırmaya göre veteriner ve fizyoterapistler gibi uzmanlık ve sağlık temelli işlerine yanı sıra tesisatçılar, marangozlar ve işçiler gibi bazı mavi yakalı işlerin de yapay zekaya karşı direnç göstereceği öngörülüyor. Öte yandan, listede cankurtaran ve vinç operatörleri gibi daha az yaygın olan meslekler de yer alıyor.
Listede insana özgü akıl yürütme ve yargılama becerileri gerektiren bazı roller de öne çıkıyor. Buna göre, hemşire, sosyal hizmet uzmanları, ebeler ve müze küratörlerinin de yapay zekaya karşı dayanıklı olması bekleniyor.
Forbes’un haberine göreyse sosyal veya duygusal bileşen gerektiren işlerin yapay zeka ve otomasyona karşı daya az tehdit altında olduğu ifade ediliyor. Buna göre terapist, danışman ve müşteriyle yüz yüze çalışarak ilişki kuran satış görevlileri gibi pozisyonların yapay zeka tehdidine karşı güvence altında olduğu belirtiliyor.
Bununla birlikte, savunma açısından insan dokunuşu gerektiren avukatlık, yapay zekanın artık yasal belgeleri daha iyi incelemesi ve insana özgü hataları en aza indirmesi açısından tehdit altında gibi gözüküyor. Yapay zekanın artık üretim konusunda daha iyi olması insan yaratıcılığı gerektiren rolleri tehlikeye sokarken; iş sözleşmeleri, teklif mektupları, bordro, yan haklar ve çalışan anketleri gibi görevleri yerine getirebilmesi de insan kaynakları alanında çalışanları etkiliyor.
Öte yandan, yapay zekanın en çok tehlike arz ettiği çalışanlar arasında veri analizi, temel finansal raporlama ve idari görevler gibi görevlere sahip çalışanlar bulunuyor.
İlginizi çekebilir: 2025 İşlerin Geleceği Raporu: Hangi Roller Öne Çıkacak?