Günümüz dünyasında hepimizin duygularımızı yaşamakta, tanımlamakta ve ifade etmekte sık sık sorun yaşadığı; hissettiklerini hangi kalıba sığdıracağını bilemediği zamanlar olmuştur. Peki, size bu durumun ekstrem yaşandığı vakalar için de bir isim olduğunu söylesek?
Alexitimi Nedir?
Kişilerin hislerini anlamlandırmakta ve ifade etmekte çektiği sorun, uzmanlar tarafından “alexitimi” olarak tanımlanıyor. Bir ruh sağlığı bozukluğu olmayan alexitimi, kişide pek çok farklı nedene bağlı olarak gelişebiliyor.
Kişiler, sosyal ve duygusal ilişkilerini sürdürmekte ve sosyal ortamlarda yer almakta sorun yaşamasına neden olan alexitimi, bazı araştırmalara göre toplumun %13’üne varan bir bölümünü etkiliyor. Öte yandan, erkeklerin alexitimiden etkilenme durumlarının kadınlara kıyasla daha fazla olduğu biliniyor.
- Çin’de bir hapishanedeki mahkumlar üzerinde gerçekleştirilen bir araştırma, mahkumların %30’undan fazlasının alexitimi yaşadığını ortaya koyuyor.
Alexitmi, ruh sağlığı uzmanlarınca bir bozukluk olarak ele alınmıyor, ancak bazı ruh sağlığı sorunlarıyla birlikte görülebiliyor. İlk olarak 1970’lerin başında Harvard Tıp Fakültesi’nde psikiyatrist olan emekli profesör Peter Sifneos tarafından tanımlanan alexitimi, kelime kökeni olarak Yunanca’da eksiklik anlamına gelen “a”, kelime anlamına gelen “lexis” ve duygu anlamına gelen “thymos” kelimelerinden geliyor. Başka bir deyişle, alexitimi kavramı, “duygular için kelime eksikliği” gibi bir anlam taşıyor.
Belirtiler Neler?
Kişilerin yalnızca kendi duygularını değil, başka kişilerinin duygularını tanımlayıp bu duygulara tepki vermesini de zorlaştıran alexitimi, sosyal ortamlarda ve kişilerarası ilişkilerde zorluklara yol açabiliyor.
Alexitimi, kişilerde şu şekilde kendini gösteriyor:
- Duyguları ve hisleri tanımlamakta güçlük
- Duygularla bağlantılı bedensel duyumlar arasında ayrım yapmakta zorlanma
- Duyguları başkalarına iletme konusunda sınırlı kabiliyet
- Başkalarının duygularını, ses tonlarını ve yüz ifadelerini tanımakta ve yanıt vermekte zorlanma
- Hayal gücü ve fantezilerin eksikliği
- Duyguları hesaba katmayan mantıksal ve katı bir düşünme tarzı
- Stresle başa çıkma becerilerinde zayıflık
- Diğerlerine göre daha az özgecil davranışlar sergileme
- Soğuk, katı ve espri anlayışından yoksun görünme
- Yaşam doyumunun düşük olması
- Öfke
- Panik durumu
- Kalp atış hızının artması
- Rahatsızlık hissi
Alexitiminin Arkasına Ne Yatıyor?
Alexitimiye tam olarak neyin sebebiyet verdiği bilinmiyor; ancak uzmanlar, bu durumun bir veya birden fazla faktörden kaynaklı bir şekilde kişilerde kendini gösterebileceğini öne sürüyor. Bu faktörler, başlıca üçe ayrılıyor:
- Genetik: İkizler üzerinde yapılan araştırmalar, alexitimide genetik bir bileşen olduğunu gösteriyor. Buna göre, yakın bir akrabasında alexitimi olan kişilerin bu duruma sahip olma olasılığının daha yüksek olduğu belirtiliyor.
- Çevresel faktörler: İkizler üzerinde yapılan aynı araştırmalar, çevresel faktörlerin de alexitimide rol oynadığını ortaya koyuyor. Bu faktörlerlere çocuklukta yaşanan travmalar, fiziksel ya da ruhsal sağlık problemleri ya da sosyoekonomik durum örnek verilebilir.
- Beyin hasarı: Araştırmalar, beynin anterior insula adı verilen bir bölümünde hasar olan kişilerin daha yüksek düzeyde alexitimi yaşadığını aktarıyor.
Bununla birlikte, bazı faktörler, kişilerde halihazırda var olan alexitiminin daha da artmasına neden olabiliyor. Yazının başında da belirttiğimiz üzere, kişinin cinsiyetinin erkek olması, kadınlara kıyasla neredeyse iki kat daha fazla tehlike altında olduğu anlamına geliyor. Bunun dışında, alexitimiyi artıran faktörler arasında şunlar yer alıyor:
- İlerleyen yaş
- Düşük eğitim seviyesi
- Düşük sosyoekonomik statü
- Düşük duygusal zekâ
Öte yandan, alexitiminin bazı başka durumlarla da bağlantısı olduğu biliniyor:
Otizm Spektrum Bozukluğu
2018 yılında yapılan bir araştırma, otizm spektrum bozukluğuna sahip bireylerin yaklaşık yarısının alexitimi yaşadığını gösteriyor. Başka araştırlama göreyse otizmli kişilerin yaşadığı sosyal ve duygusal zorlukların, otizmin bir sonucu değil de eşlikçisi konumunda olan alexitimiden kaynaklanabileceğini öne sürüyor.
Depresyon
Otizme ek olarak, alexitimi, bazı ruh sağlığı koşullarıyla birlikte de sık sık görülebiliyor. Bu durumlardan biri de depresyon olarak öne çıkıyor.
Bazı araştırma sonuçları, depresyonun klinik özelliklerinin en azından belli bir noktaya kadar alexitimiye bağlı olabileceğini gösteriyor. Alexitimiye sahip kişilerin, depresif bozukluklara ek olarak daha şiddetli depresyon, psikoz ve fobi belirtileri gösterme olasılıklarının daha yüksek olduğu kaydediliyor.
- Araştırmalar, depresif bozukluklara sahip kişilerin %32 ile %51’inin aynı zamanda alexitimiye sahip olduğunu gösteriyor.
Travma Sonrası Stres Bozukluğu (TSSB)
Bazı küçük çaplı araştırmalara göre Travma Sonrası Stres Bozukluğu ile mücadele eden kişilerde alexitiminin yaşanma olasılığının daha yüksek olduğu öne sürülüyor.
Buna göre, TSSB’den muzdarip 22 savaş gazisi üzerinde yapılan bir araştırmada katılımcıların %41’in de alexitimi tespit edildiği aktarılıyor. 1997 yılında yapılan, TSSB’si olan ve olmayan Holokost mağdurlarının incelendiği bir araştırma ise TSSB’si olanların, alexitimi testlerinde daha yüksek puan aldığını gösteriyor.
Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB)
Araştırmalar, alexitimi ile dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu (DEHB) arasında da bir bağ olduğunu gösteriyor. 2013’te DEHB’ye sahip 50 çocuk üzerinde gerçekleştirilen bir çalışma, alexitime ile hiperaktivite ve dürtüsellik arasında bir ilişki olduğunu; ancak dikkatsizlikle alexitime arasında bir bağlantı olmadığı ortaya koyuyor.
Yeme Bozuklukları
2017 yılında gerçekleştirilen bir araştırma ise yeme bozukluğu yaşayan kişilerin duygularını tanımlama veya ifade etmede sorunlar yaşadığını gösteriyor. Diğer araştırlamarın sonuçlarına görseyse yüksek seviyede alexitime ile yeme bozukluklarının tedavilerinin olumsuz sonuçlanması arasında bir bağlantı olduğunu gözler önüne seriyor.
Diğer Koşullar
Araştırmalar, alexitimiyi yukarıdakiler haricinde başka koşullarla da ilişkilendiriyor. Bu koşullar arasında şunlar yer alıyor:
- İntihar eğilimi
- Şizofreni
- Alzheimer hastalığı
- Distonya
- Epilepsi
- Huntington hastalığı
- Multipl skleroz (MS)
- Parkinson hastalığı
- İnme
- Travmatik beyin hasarı
Tedavisi Var mı?
Mevcut durumda yalnızca alexitimiyi tedavi etmeye odaklanan bir bireysel tedavi durumu bulunmuyor. Bu nedenle, uygulanacak tedavi yaklaşımı uzmanlar tarafından kişinin genel sağlık ihtiyaçlarına göre belirleniyor. Başlıca tedavi yöntemleri ise kişinin diğer fiziksel ve ruhsal durumuna bağlı olarak reçeteli ilaçlar ve terapi olarak öne çıkıyor.
Bununla birlikte, alexitimi ile başa çıkmanın bazı ipuçları da bulunuyor. Bu noktada, duygusal farkındalığı artırmak için atılabilecek ilk adımlardan biri de kişinin kendi fizyolojik tepkilerine dikkat etmeye başlaması olarak karşımıza çıkıyor. Ayrıca, belirli durumlarda kalp atış hızınızın yükselip yükselmediğini takip etmek, duygularınızı birbirinden ayırt etmenize yardımcı olabilir. Bir günlük tutmak ise fiziksel tepkilerinizi ve duygusal kalıplarınızın kaydını tutmanız açısından faydalı olabilir.
Tüm bunlarla birlikte, olumsuz duygularınızın da en az olumlu duygularınız kadar önemli olduğunu unutmamak da oldukça önemlidir. Bu duyguları tanımlamayı ve bu duygularla savaşmak yerine onlarla birlik içinde olmayı öğrenmek, daha tatmin edici bir yaşam sürmenize yardımcı olacaktır. Daha da önemlisi, size en yardımcı olacak tedavi yöntemini belirlemek adına bir uzman yardımı almanız sizin için en sağlıklısı olacaktır.
İlginizi çekebilir: Sürekli Tetikte: Hipervijilans Nedir, Nasıl Baş Edilir?